Şarbon hastalığını tanımadan önce ‘’spor’’un anlamını bilmekte fayda var.
Spor, bakterinin zor çevre şartlarından kendini ve neslini korumak için geliştirdiği bir form değişikliğidir. Bakteriler spor formundayken üreyip, çoğalamazlar, ancak kendini koruyarak yıllar sonra vejetatif hale gelebilirler. Örneğin, B. Anthracis’de (şarbon basili) bu sürenin 2500 yıl olduğuna dair kanıtlar vardır ve bu yüzden dünyada biyolojik silah olma özelliği de vardır. 1993 Yılında ABD Kongresi’nde bir komisyon, 100 kg. şarbon basilinin Washington DC’ye bırakılması durumunda 130.000 ile 1.000.000 kişi arasında ölüme yol açabileceğini ve bunun hidrojen bombasının öldürücülüğüne eşdeğer olduğunu rapor etmiştir.
Biz konumuza dönecek olursak, doğada spor halinde bulunan bakteri, uygun çevre koşuluna ulaştığında, örneğin hayvan veya insanlarca alındığında vejetatif olur. Esas olarak ot yiyen hayvanlarda görülür ve hayvanlara ise sporlarla bulaşmış toprak aracılığı ile geçer.
Şarbon, insanda giriş yerine göre üç değişik şekilde görülür.
- Cilt Şarbonu
- Akciğer Şarbonu
- Gastrointestinal Şarbon
Bizim karşılaştığımız şarbon, genellikle cilt şarbonu özelliğindedir, akciğer şarbonu ise en tehlikeli şekli olup, biyolojik silah özelliğindedir.
Ülkemizde görülen hastalık ithalat veya tarımsal kaynaklı olup, hasta hayvanların kesilmesi, derisinin yüzülmesi, etinin işlenmesi sırasında doğrudan temas ile cilt şarbonu, etlerin iyi pişirilmeden yenmesi sonucu gastrointestinal ve çok nadir olarak da sporların solunum yolu ile alınması sonucu akciğer şarbonu olarak görülebilir.
Sağlıklı bir cilt teması hastalık için yeterli değildir. Cilt şarbonu oluşması için, kesik, sıyrık ya da kaşımalarla oluşan küçük lezyonlara etkenin teması gereklidir.
Akciğer Şarbonu
1-6 Gün arası kuluçka süresini takiben (bazen bu süre haftalar sürebilir), öksürük, ateş, nefes darlığı, baş ağrısı, kusma, halsizlik, karın ağrısı ve göğüs ağrısı başlar. Bu evre saatler veya günlerce sürebilir, tanıda gecikilirse fulminan gidiş söz konusu olabilir ki, bu durumda şok ve ölümle sonuçlanabilir.
Cilt Şarbonu
Kesik ya da sıyrık gibi cilt lezyonlarından giren bakteri, etkenin yerleşmesi ile cilt lezyonlarının ortaya çıkışı arasında geçen süre 2-3 gündür. Kaşıntı ile başlayan süreç, içi su dolu keseciklere kadar dönüşür, ardından bu kesecikler içindeki sıvı bulanıklaşarak, hızla mavi ve siyaha dönmeye başlar. Kesecik patlayınca ortası çökük, siyah bir ülser oluşur. Zamanla bu lezyon kuruyarak, siyah bir kabuk oluşur, altında nedbe dokusu bırakarak düşer. Göz çevresi, boyun ve göğüs ön duvarında görülen lezyonların daha tehlikeli sonuçlara ulaşacağını unutmamak gerekir.
Gastrointestinal Şarbon
Sindirim sisteminin üst, ya da alt bölgelerine yerleşebilir. Üst yerleşimli ise, yutak ve yemek borusunda ülserler, lenf bezi büyümeleri, ödem ve sepsis görülebilirken, ince barsağın son bölümü ya da kalın barsak yerleşimli ise, bulantı, kusma, kanlı ishal, akut batın ve sepsis tablosuna yol açabilir.
Tanı
Lezyondan alınan örneklerin mikroskopisi, kan kültürleri, PCR ve Eliza testleri ile tanı konur.
Tedavi
Bir çok antibiyotiğe duyarlı olmakla birlikte penisilinler, doksisiklin ilk tercih edilen antibiyotiklerdir. Hastalığın yerleşim terine göre antibiyotikler ağızdan, kalçadan enjeksiyon veya damar yoluyla enjeksiyon olarak uygulanır. Aşı temin edilebilirse antibiyotik ile birlikte aşının en az üç doz (normal aşılama 6 doz olarak uygulanır, 0-2-4. haftalar, 6-12 ve 18. aylar) olacak şekilde uygulanması hastalığın tekrarının önüne geçebileceği gibi, tedavi süresinde 30-45 gün gibi bir kısalmayı da sağlar.
Hasta kişilerle temas eden sağlıklı bireylere herhangi bir şekilde aşı veya antibiyotik tedavisi uygulanması gerekli değildir.
Korunma
- Etlerin iyi pişmesi sağlanmalı
- Köfte yaparken eldiven giymeli, eldeki küçük bir yaradan bulaş olabileceği unutulmamalı
- Şarküteri etleri bir müddet tüketilmemeli
- Sokak sütçüsünden süt alınmamalı
- UHT Sütler tüketilmeli
- Günlük, cam şişe, merdiven altı olmayan sütler pastörizasyon işlemine tutulduğundan ve de süt alınan çiftlikler kontrol altında bulundurulduğundan güvenli kabul edilmeli, yine de endişe duyuluyorsa 15 dakika kaynatılmalı
- Çiğ sütle yapılmış, süt kaynağı belli olmayan dondurmalar yenmemeli
- Hastanelerde hastalarla temasta maske kullanılmalı, dezenfeksiyon kurallarına dikkat etmeli
- Alışveriş yapılan kasap ve marketlerde etin menşei sorulmalı, veteriner raporu istenmeli
